پدیده شناسی سواد و بیسوادی

بیسوادی در هر زمانی معنا و مفهوم خودش را داشته است بیش از یکصد سال پیش؛ سواد داشتن مترادف بوده است با «مهارت خواندن و نوشتن»؛ کمی که گذشت ارتباطات اجتماعی و دانش های جمعی، مهارت های اداره یک زندگی مثل مهارت های مرتبط با علم اقتصاد جزیی از مفهوم سوادمندی افراد گشت.

نقش سازمان ملل در ایجاد یک استاندارد واحد برای سواد و بیسوادی

بعد از جنگ جهانی دوم و برخوردهای تمدنی که پیش آمد و با شکل گیری سازمان ملل متحده و فعالیت های که برای این سازمان بین المللی و سازمان های اقماری اش بویژه یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد ) انجام داد کم کم مفاهیم جهانی سوادمندی شکل گرفتند. صلح و جلوگیری از بروز تنش و جنگ مهم ترین وظیفه سازمان ملل بود و گفتگو برای حل اختلافات اولین گام  موثر بود که در قالب یک زبان خودش را نشان می داد

پس اینگونه بود که «تسلط به یک زبان خارجی» به جزئی از سوادمندی بدل گشت البته این زبان متأثر از نفوذ استعمارگران بویژه انگلیس و امریکا پس از جنگ جهانی دوم  در ابتدا انگلیسی در نوبت بعد فرانسوی، اسپانیولی و …. بود. همین امر مورد سوء استفاده استعمارگران قرار گرفت. البته این رویه در دوره های موخر با پذیرش تکثر فرهنگی تغییر یافت.

در عصر اطلاعات «توانایی کاربری عمومی رایانه های شخصی و ابزارهای فناوری اطلاعات» جزء سواد عمومی آحاد جامعه تلقی گشت.

تعاریف سواد

اولین تعریف از سواد و بیسوادی 

تعریف عرفی جوامع اولین تعریف از سواد و بیسوادی بود تعریفی که معطوف به «توانایی خواندن و نوشتن» بود.  طبق این تعریف، فردی با سواد محسوب می شد که توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری خود را داشته باشد.

دومین تعریف: اضافه شدن یاد داشتن رایانه و یک زبان خارجی

در اواخر قرن بیستم و با استقرار سازمان ملل بود که  رواج تعاریف واحد که منبعث از اسناد مصوب سازمان ملل متحد بود سوادمندی را به شکل واحد تعریف می نمود.

در این تعریف جدید، علاوه بر توانایی خواندن و نوشتن زبان مادری، توانایی استفاده از رایانه و یاد داشتن یک زبان خارجی هم اضافه شد. بدین ترتیب به افرادی که توان خواندن و نوشتن، استفاده از رایانه و صحبت و درک مطلب به یک زبان خارجی را داشتند، باسواد گفته شد. قاعدتا طبق این تعریف بسیاری از دانشجویان و دانش آموختگان دانشگاهی کشور ما بیسواد محسوب می شوند چون دانش زبان خارجی بیشتر افراد کم است.

سومین تعریف : اضافه شدن 12 نوع سواد

سازمان ملل در دهه دوم قرن 21، باز هم در مفهوم سواد تغییر ایجاد کرد. در این تعریف سوم کلا ماهیت سواد تغییر یافت. مهارت هایی اعلام شد که داشتن این توانایی ها و مهارت ها مصداق باسواد بودن قرار گرفت. بدین ترتیب شخصی که در یک رشته دانشگاهی موفق به دریافت مدرک دکترا می شود، حدود 5 درصد با سواد است. این مهارت ها عبارت اند از :

1- سواد عاطفی: توانایی برقراری روابط عاطفی با خانواده و دوستان.

2- سواد ارتباطی: توانایی برقراری ارتباط مناسب با دیگران و دانستن آداب اجتماعی.

3- سواد مالی: توانایی مدیریت مالی خانواده، دانستن روش های پس انداز و توازن دخل و خرج.

4- سواد رسانه ای: این که فرد بداند کدام رسانه معتبر و کدام نامعتبر است.

سواد رسانه ای

5- سواد تربیتی: توانایی تربیت فرزندان به نحو شایسته.

6- سواد رایانه ای: دانستن مهارت های راهبری رایانه.

7- سواد سلامتی: دانستن اطلاعات مهم درباره تغذیه سالم و کنترل بیماری ها.

8- سواد نژادی و قومی: شناخت نژادها و قومیت ها بر اساس احترام و تبعیض نگذاشتن.

9- سواد بوم شناختی: دانستن راه های حفاظت از محیط زیست.

10- سواد تحلیلی: توانایی شناخت، ارزیابی و تحلیل نظریه های مختلف و ایجاد استدلال های منطقی بدون تعصب و پیش فرض.

11- سواد انرژی: توانایی مدیریت مصرف انرژی.

12- سواد علمی: علاوه بر سواد دانشگاهی، توانایی بحث یا حل و فصل مسائل با راهکارهای علمی و عقلانی مناسب.

از آن جا که با سواد بودن به یادگیری این مهارت ها وابسته شد، قاعدتا سیستم آموزشی کشورها هم باید متناسب با این مهارت ها تغییر رویه می داد که متاسفانه فعلا سیستم آموزشی کشور ما، هنوز هیچ تغییری در زمینه آموزش مهارت های فوق نکرده است.

جدید ترین تعریف : علم با عمل معنا می شود

با این حال و به تازگی «یونسکو» یک بار دیگر در تعریف سواد تغییر ایجاد کرد. در این تعریف جدید، توانایی ایجاد تغییر، ملاک با سوادی قرار گرفته است یعنی شخصی با سواد تلقی می شود که بتواند با استفاده از خوانده ها و آموخته های خود، تغییری در زندگی خود ایجاد کند. در واقع این تعریف مکمل تعریف قبلی است زیرا صرفا دانستن یک موضوع به معنای عمل به آن نیست. در صورتی که مهارت ها و دانش آموخته شده باعث ایجاد تغییر معنادار در زندگی شود، آن گاه می توان گفت این فرد انسانی با سواد است.

کم کاری آموزش و پرورش و عرصه ی فراخ کاری بخش خصوصی

سیاستگذاران آموزش و پرورش بایستی با نگاه به توصیه های بین المللی بویژه توصیه های سازمان ملل متحد و با بهره گیری از بدنه کارشناسی و ارتباط گسترده با مجامع علمی داخلی به برنامه ریزی اختصاصی و بومی در حوزه آموزش و پرورش روی بیاورند و علاوه بر اینکه نیاز داخلی ر در حوزه تمدنی خودمان مرتفع سازند بخشی از سیاست گذاری هایشان سریز کند در غیاب فعالیت کارا و اثر بخش دولتی و آموزش و پروش؛ رهنمودهای سیاست های یونسکو و یونیسف و البته بخش خصوصی ایران بنا به اقتضای بازار کشور وارد حوزه سیاست گذاری و راهبری آموزش و پرورش ایران شده است.

پاسداشت فعالیت و کار

موسسه علمی – آموزشی مرآت به نشانی اینترنتی https://meraat.ir با شناسایی ضعف های سیستم آموزش رسمی کشورمان ایران و بهره گیری از  فرصت های حوزه آموزش اقدام به ارائه خدمات و کالاهایی در همین حوزه نموده است که نیاز پنهان و آشکار بازار آموزش ایران هست.

مرآت بیش از یک دهه‌ی پیش با برگزاری آزمون‌های استانداردِ مدرسه‌محور، آغاز به‌ کار نمود و با انباشت تجربیات مدارس برتر کشور، در مسیر تولید محتوای آموزشی حرکت نمود. این مرکز، اکنون با مأموریت پشتیبانی حداکثری از مدارس و توانمندسازی کادر گرداننده‌ی مدرسه برای بهبود کیفی آموزش و با اخذ مجوزهای رسمی از وزارت آموزش و پرورش و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی فعالیت خود را ادامه می‌دهد و در حال حاضر با تلاش‌های بی‌دریغ همکاران، توانسته است به 2500 مدرسه خدمات آموزشی ارائه نماید.

مرآت علاوه بر همکاری با مراکز آموزشی؛ اقدام به انتشار کتب مرتبط نیز می کند.

دو نمونه از این کتب عبارتند از :

سواد مالی برای کودکان …. مولف دکتر محرم آقازاده (خرید کتاب)

سواد مالی برای نوجوانان