بوشهر وقتی محرم که در بوشهر به “ماه حسین” معروف است فرا برسد، خواه چله سرمای استخوان سوز زمستان باشد یا شرجی و گرمای بالای ۴۰ درجه مرداد و شهریور برای مردم این خطه فرقی ندارد، نوای سنج و دمام که در محلهها بلند شد، محبان سرور و سالار شهیدان در محل هایی که از قبل برای سینه زنی آماده شده، جمع میشوند و با تشکیل زنجیره انسانی که نامیده میشود حلقههای سینهزنی را تشکیل میدهند و با ریتم، آهنگ و هارمونی خاص به نوحهخوانی و سینهزنی میپردازند.
آیینهای عزاداری مردم استان بوشهر درمحرم در سراسر کشور و حتی نقاط مختلف دنیا مشهور و در این ماه این استان میزبان و مقصد عده زیادی از ارادتمندان سید الشهداست تا سبک خاصی از شورحسینی و سینهزنی متفاوتی را به نظاره بنشینند یا اینکه خود که زاده این استان هستند نیز به طریقی ارادت و دلبستگی خود را به سومین اختر تابناک امامت و ولایت ابراز دارند.
عزاداری سرور و سالار شهیدان در استان بوشهر همانند سایر شهرها و روستاهای کشور در ماه محرم با شور و حرارت برگزار و علاوه بر مراسم زنجیر زنی، سینه زنی سنتی و روضه خوانی دارای آیین های خاصی است که باعث شده هرسال مردم از سراسر کشور برای دیدن این آیینها به این استان سفر کنند.
بوشهر از جمله استانهایی است که بیشتر آئینهای سنتی عزاداری آن به عنوان آثار ناملموس و معنوی ثبت ملی شده و این بیانگر ریشه و اصالت این آئینها در این استان از دوران زندیه و قاجاریه است. به گفته محمد حسین ارسطو زاده مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر از ۷۰ اثر ناملموس و معنوی ثبت شده این استان در فهرست آثار ملی ۱۹ اثر مربوط به آئینهای ماه محرم است.
تعزیه، سینه زنی بوشهری، شروه خوانی، علم کشون ‘خورموج’، علم گردانی ‘درودگاه’، نان پوشی، مختک، مراسم شب یازدهم ماه محرم (نگهداری فانوس های روشن در تنور)، سنج و دمام، شهید کردن علم، پخت هریسه، خاکسپاری شهیدان کربلا ‘گناوه’، پامنبری، گندم کوبی ‘شبانکاره’، پخت آش بوشهری، هیامظلوم ، گرده بخشو، شبیه گردانی عاشورا و تعزیه قانیان در بندر ریگ از جمله آئینهای محرم در بوشهر است که در فهرست آثار ملی ثبت شده است.
بیشتر آئینهای عزاداری درچهار محل قدیم شهر بوشهر شامل کوتی (شیخ سعدون)، شنبدی، دهدشتی و بهبهانی برگزار میشود و کمتر بوشهری است که در این ماه در محله و زادگاه خود حاضر نباشد.
روضه و نوحه خوانی در هر شب ماه محرم به یک موضوع حادثه غم انگیز کربلا ارتباط دارد طوریکه شب اول درباره فرا رسیدن ماه محرم است و افرادی که از قدیم در خانههای خود مراسم عزاداری امام حسین (ع) را برای بانوان برگزار میکنند در این روزها اقدام به بستن گهواره علی اصغر(ع) با عنوان مختک می کنند، شب دوم حضرت مسلم، شب سوم طفلان مسلم، شب چهارم حجه الوداع، شب پنجم حر، شب ششم حضرت علی اصغر، شب هفتم حضرت علی اکبر(ع)، شب هشتم
قاسم داماد، شب نهم حضرت عباس (ع) و شب دهم درباره امام حسین(ع) است.
برخلاف استانهای دیگر به دلیل نوع عزاداری مردم استان بوشهر بیشتر آئینهای سنتی عزاداری در مسجدهای قدیم شهر و تکایا برای مردان و برای زنان نیز در حسینیهها و برخی خانهها در محلههای قدیمی که ریشه و اصالت دارد برگزار و بانوان کمتر برای دیدن آئینهای عزاداری در کنار خیابان میایستند.
سنج و دمام
تماشای جلوههای خاص و منحصر به فرد شیوههای مختلف عزاداری در استان بوشهر را باید در چهارمحل قدیم جستوجو کرد، جایی که بخش عمده عزاداری بوشهر در دهه اول محرم در شبها به سبک و سیاق سنتی و با نوعی موسیقی به نام دمادمزنی اجرا میشود.
در مراسم عزاداری همراه با دستههای سینهزنی و هنگام تعزیهگردانی، سنج و دمام در تمام نقاط استان بوشهر نواخته میشود.
ایام محرم بویژه روزهای نهم و دهم آن، در کوچه پسکوچههای بوشهر صدای سنج و دمام است که به گوش میرسد و مردم با شنیدن این صدا از آغاز مراسم سینهزنی آگاه میشوند.
دمامزنها هنگام ضرب زدن، طرف راست را با ضرب کوچک و طرف چپ دمام را با دست ضربه میزنند، تعداد دمامها در هر دسته به طور معمول فرد است که یکی از آنها وظیفه هدایت و شکستن ریتم را دارد که به آن “اِشکون” گفته میشود.
مساله مهم این است که دمام را هر کسی نمیتواند بنوازد و تنها افراد باتجربه میتوانند دمام بزنند و سر دسته دمامزنها ، راهنمایی دمامزنها را برعهده میگیرد و با ریتمی متفاوت از دیگران دمام میزند.
گروه دمادمزن متشکل از ۵ تا ۷ نفر است که شامل یک نفر اشکون (دمام کوچک)، ۲ نفر غمبرزن (دمام بزرگ) و چهار نفر هم زیر غمبرزن (دمام متوسط) میشود که به صورت هماهنگ با هم و در ریتمی متفاوت بر طبل و دمادم خود با شور و حرارت خاصی میکوبند.
در این نوع از موسیقی عزاداری بوشهر به غیر از دمام زن ها هفت نفر به نام سنجزن و یک نفر بوقزن هم مشارکت دارند.
دمادمزنی حدود ۴۵ دقیقه زمان میبرد و پس از آن با ورود جمعیت به شبستان مسجد یا حسینیه، نوحه پامنبری اجرا میشود.
نوحه پامنبری
نوحه پامنبری یکی دیگر از آیینهای زیبای عزاداری سنتی مردم استان بوشهر است که درمحرم قبل از سخنرانی مذهبی کنار منبر به صورت جمعی و با سبکی خاص اجرا میشود.
پامنبریخوانی از قدیمیترین سبکهای نوحهخوانی و عزاداری در استان بوشهر است، این سنت قدیمی بعد از نواختن سنج و دمام اجرا و ذاکر از روی منبراشعاری را با آهنگ و ریتمهای خاص میخواند و مردم در قسمتهایی که لازم است در جواب ذاکر همخوانی میکنند.
سینه زنی بوشهری (حلقه عاشقی)
پس از آیین پامنبری و پذیرایی از عزاداران مراسم سینهزنی متشکل از حلقههای ویژه با عنوان ‘برBOR’ آغاز میشود.
در سینهزنی بوشهری یک نفر به عنوان ‘پیشخوان’ نوحههای به اصطلاح ‘پیش واحد’ را برای آماده شدن فضا میخواند و در طول زمان اجرای مراسم از سوی پیشخوان ۲ تا ۳ حلقه به دور او تشکیل میشود.
در هر بر یا حلقه سینهزنی، افراد با دست چپ، کمر فرد کناری را گرفته و با دست راست سینه میزند و سینهزنها با هر ضربه به سینه، پای خود را حرکت داده و دور میچرخند و نوحهخوان اصلی، نوحه را با ۲ ضرب به صورت هر ضرب روی یکی
از پاها اجرا میکند و مردم هم در جاهای لازم پاسخ میدهند و هنگامیکه تعداد برها به ۲۰ رسید، نوبت به نوحهخوان اصلی میرسد.
اوج اجرای سینهزنی بوشهری، اعلام ‘واحد’ از سوی نوحهخوان است که در آخرین لحظهها سینهزنی که دریای مواج سینهزنان در اوج هیجان و شور فرو رفته، پس از یک مکث کوتاه با صدای رسا میگوید ‘واحد’ و گروه سینهزن یکصدا جواب
میدهند ‘الله واحد’ که از این به بعد سینهزنها فقط روی پای راست سینه میزنند و نوحهخوان نوحه واحد را مطابق و مناسب با روز عزا میخواند.
در واحد سینه زنان با حرکتهای موزون پا، پای راست را عقب میاندازند در حالی که خم شدهاند، دست راست را تا نزدیک زمین میبرند، بعد با چرخش دست بلند میشوند و به صورت هماهنگ و یک صدا سینه میزنند.
این آیین سینهزنی بوشهری از جمله آیینهای مشهور و سنتی عزاداری است که به ثبت ملی رسیده است امروز این شیوه سینهزنی از بوشهر به بقیه شهرهای جنوب هم راه یافته است.
آیین های عزاداری و سینه زنی سنتی استان بوشهر در همه نقاط ایران و حتی دنیا با نام و صدای وزین و آواهای حزین جهانبخش کردی زاده معروف به «بخشو» به عنوان اعجوبه نوحه خوانی محرم شناخته شده است.
منبع: ایرنا
ثبت دیدگاه